История Табарлинской сельской библиотеки

Тәбәрле авыл китапханәсе.

Архив чыганаклары раславынча, Әгерҗе районының Тәбәрле авы­лында җәмәгать китапханәсе 113 ел элек оештырылган. Ул заманнан алып хәзергәчә төрле кыенлыклар һәм күтәрелеш чорларын кичергән авыл китапханәсенең үткәне белән танышыйк.

Татарстан Республи­касының Әгерҗе районына керә тор­ган Тәбәрле авылында  беренче та­тар җәмәгать китапханәләре 1907 елда ачылган .

Тәбәрле авылындагы китапханә­не үз карамагындагы мәдрәсәдә оештыру өчен Шаһхәйдәр мулла Бикчуринга китаплар алырга акча бирелгән. 1907 елда Тәбәрле китап­ханәсе өчен татар телендәге «Ва­кыт» (Оренбург), «Йолдыз» (Казан), «Нур» (Петербург) газеталары, «Әд-дин вәл-әдәп» (Казан) журналы яз- дырылган, дини-әхлакый, әдәби, авыл хуҗалыгы һәм башка тармак­лар буенча китаплар сатып алынган. Китапханәнең иң башта авылдагы ике мәдрәсәнең берсе бинасында урнашкан .

Моннан тыш, Тәбәрледә 1911 елда оештырылган рус-татар земство мәктәбенең аерым үз китапханәсе булган. 1913 елда Алабуга өяз идарәсе тарафыннан Тәбәрле земство мәктәбенә рус әдәбияты, тарих, та­бигать белеме, география һәм баш­ка фәннәр буенча барлыгы 79 исем­дәге китап җибәрелгән.

Китапханә фонды елдан-ел яңа китаплар белән тулыланып барган.  

1917 елның Октябрь революция­сеннән соң авыл китапханәсе ком­мунистик идеология, иҗтимагый һәм сәяси шартлар таләбенчә үзгәртелгән. Беренче нәүбәттә дини эчтәлектәге һәм тора-бара, гомумән, гарәп язуындагы китаплар гамәлдән чыгарылган.

Архив документларында язылган­нарга караганда, 1917 елдан алып 1920 еллар башына кадәр Тәбәрле китапханәсенең мөдире Шәмсетдин Шәрәфетдинов (1894-1974) булган.

Өяз үзәге Алабуга шәһәрендә1920 елда өч айлык китапханәчеләр курслары оештырылган. Өяздәге китапханәләр Алабугадагы китап­ханә коллекторы аша тәэмин ител­гәннәр.

Егерменче елларда авылда китап­ханә һәм Кызыл почмак өчен аерым бина булмаган. Ул чорда волость комсомол комитеты секретаре бу­лып эшләгән Мөхәммәт Ишманов китапханә һәм Кызыл почмак оеш­тыруда Сокман авылы комсомолла­ры үрнәге күп авылларда кулланыл­ды дип яза. Ягъни, икешәр йорты булган крестьяннар бер өйләрен өчәр ай срокка чиратлап китапханә итеп файдаланырга комсомоллар карамагына биреп торганнар.

1924 елда Тәбәрле китапханә мөдире Гөлсем Муллахмәтова бул­ган. Ул вакытта авыллардагы уку йортлары берләштерелеп, кечерәкл­әре зурларына кушылган. Сарсак- Омга волость башкарма комитеты­ның 1924 ел 1 апрель карары ниге­зендә Яңа Аккуҗа авылындагы уку йорты Тәбәрленекенә кушылган. Ул елның көзендә Сарсак - Омга волостендә барысы өч уку йорты (Тәбәрле, Көчек һәм Иж-Бубый авылларында) эшләгән. Волость өчен бу бик аз булган, әлбәттә. Аларга күпчелеге яшьләр йөргән, татар­ча газеталар җитәрлек, ләкин китап­лар аз булган. Газеталардан ул ва­кытта «Кызыл Татарстан», «Кызыл яшьләр», «Учительская газета» һәм журналлардан «Безнең юл», «Кызыл авыл», «Чаян» алдырылган.

1924 елның ноябрендә китапхан­әче Г. Муллахмәтованы алышты­рып, бу вазыйфа Фатыйх Вәлиевкә (1893-1969) тапшырылган.

Ул елларда китапханәгә авыл­дагы укый-яза белмәүчеләрне грамо­тага өйрәтү дә йөкләнгән. Аң-белем бирү максаты йөкләнгән клуб белән китапханәнең озак еллар бергә бу­лып һәм «уку йорты» дип аталып йөртелүләре 1920 нче елларда баш­ланган.

1930 елда авылыбыз муллалары һәм мәзиннәре раскулачивать ите­леп, бөтен мөлкәтләре тартып алын­ганда, аларның китаплары да кон­фискацияләнгән. Шаһхәйдәр мулла Бикчуринның бик күп китапларын, дин һәм искелек калдыгы буларак, яндыру өчен мунчаларына илтеп өйгән булганнар. Ул өемнән кача- поса кайбер китапларны алып, сак­лап калучылар булган. Мулланың конфискацияләнгән китаплары ара­сында 1907 елдан тупланып килгән авыл китапханәсе китаплары да бул­ганлыгы аңлашыла.

Дәһшәтле утызынчы еллардан соң гарәп язулы иске китапларны өйдә тоту һәм саклау куркыныч бул­ган. Андый кешеләр искелек тараф­дары, совет дошманы кебек карал­ган. Тик авылдашлар ата-бабаларыннан калган китапларны яшереп бул­са да сакларга тырышканнар.

Утызынчы елларда китапханә авылдагы икенче мәхәллә мәчете бинасында урнашкан.

1932 елда хуҗалык эшләрендә алдынгы күрсәткечләргә ирешкән өчен Тәбәрле авылының «Марс» колхозы 100 сумлык китапханә (ягъ­ни, китаплар) белән бүләкләнгән.

Тәбәрле партия оешмасы 1937 елның 2 май көнендәге җыелышын­да авылда уку йорты өчен аерым бина салу турында колхоз идарәсенә тәкъдим керткән. Ләкин махсус бина төзелмәгән. Шул елның сентябрь аенда авылдагы беренче мәхәллә мәчетенең югары каты клуб өчен һәм түбәнге каты Кызыл почмак өчен алынган. 1937 елдан алып ки­тапханә шунда урнашкан. Ул елда Тәбәрледәге Кызыл почмак мөдире Әгерҗедән килгән Нурдидә Галиева булган. 1938 елда уку йорты мөди­ре вазыйфасын Миңнегали Шәехов үтәгән. Аннан соң Шиһапов куелган.

1939 елның 1 мартыннан Тәбәрле уку йортының (клубының) мөдире булып танылган татар драматургы Таҗи Гыйззәтнең бертуган энесе Хаҗиәхмәт Гәрәев эшли башлаган.

1940    ел ахырында Тәбәрле уку йор­тында өч йөзләп нөсхә китап исәпләнгән, барлыгы җиде исемдә­ге газета (Кызыл Татарстан, Ленин юлы, Яшь сталинчы, Известия һ. б.), дүрт журнал (Татарстан, Азат хатын, Уку ударнигы, Чаян) яздырып алын­ган.

Бөек Ватан сугышы башлангач,1941 елның 20 октябрендә X. Гәрәев фронтка алынганнан соң, аның Ва­зыйфалары мәктәп директоры һәм партия оешмасы җитәкчесе Рәхимә Җәлаловага йөкләнгән. 1942 елның март аеннан клуб һәм уку йорты мөдире булып укытучы Вакыйф Зәбиров эшләгән. 1943 елның 8 гыйнварыннан 1944 елның июленә хәтле Тәбәрле авылы уку йорты мөдире булып Мәгъсүмә Җәлалова эшләгән. Аннан соң 1944 елның ав­густ һәм сентябрь айларында Сәкинә Әхмәтҗанова мөдирлек вазыйфасын үтәгән. 1944 елның октябреннән уку йорты мөдире вазыйфасы укытучы Рәшидә Вәлиевага йөкләнгән. Ул бу эшне 1946 елга кадәр алып барган.

1947 елның сентябрендә китап­ханәдә 374 данә китап булган, алты исемдәге газета һәм журналлар алдырылган. Ул елда Тәбәрле уку йор­ты һәм клуб мөдире булып Габдел­кави Нәҗипов эшләгән. 1948 елның 15 февраленнән уку йорты һәм клуб мөдире булып Фазлыева эшли баш­лаган. 1948 елның ахырыннан 1949 ел язына хәтле клуб һәм уку йорты мөдире булып Шәмсенур Бикиева эшләгән. Аннан соң Сания Зәйнетдинова һәм Гөлнәфис Шәйхетдинова эшләп алганнар. 1949 елда уку йортында китаплар һәм журналлар саны 410 данә булган. 1949 елның җәеннән 1950 ел җәенә кадәр бу Ва­зыйфада Илсөяр Галимова эшләгән. Аннан соң, 1952 елның март аена кадәр Мәрьям Хәбибуллина мөдир­лек вазыйфаларын башкарган. 1951 елда уку йорты карамагында 1290 китап һәм журнал булып, ел дәва­мында 108 укучыга өйләренә 771 китап бирелгән.

1952 елның җәеннән клуб һәм уку йорты мөдире булып Фәнилә Даутова эшләгән. Ул эшләгән чорда - 1953 елда - уку йорты клубтан аерып чы­гарылган. Китапханә өчен яңа китап­лар алынган. Бу турыда авылдашы­быз, район Мәдәният бүлеге инспек­торы Ф.Әкәтованың (соңрак Татар­стан Мәдәният министрлыгының фәнни-методик үзәгендә эшләгән, 1921-2002) район газетасында «Яңа китапханәләр» исеме белән хәбәре чыккан: «Районыбызда культура- агарту учреждениеләре саны елдан- ел арта. Шушы елның 1 июленнән Сокман, Тәбәрле һәм Яңа Бәзәкә авылларында яңа китапханәләр ачылды. Аларның һәрберсендә 500 экземплярдән артык булган китап фонды һәм шактый санда укучылар да бар инде» (Ленин юлы, 1953 ел, 20 сентябрь).

Алабуга китапханә техникумында белем алган Әнисә Сафина (Шәймәрданова) 1953 елның 1 авгу­стында Тәбәрле китапханәсенә мөдир итеп билгеләнгән. Китапханә эшенең уңай якка үзгәреше һәм ан­нан соңгы 50 елга якын эшчәнлек та­рихы аның исеме белән бәйле. Ул 1953 елның 28 сентябрендә авыл Со­веты җыелышында китапханә өчен аерым бина кирәклеге мәсьәләсен күтәргән. Иске мәчет бинасында ур­нашкан авыл китапханәсе буш тор­ган бер өйгә күчерелгән.

Үзе эшләгән елларны сагынып, Әнисә апа болай дип искә ала: «Ки­тапханәнең фонды иң зур вакытта 11 мең булды. Ел саен тикшерүләр үткәрелде. Авылыбыз китапханә­сенә язучылар да еш килә иде. Габдрахман Әпсәләмовның «Ак чәчәкләр» китабы чыккач, үзе кат­нашында, укытучылар белән бергәләп, конференция оештырдык. Бу әсәрнең прототиплары Әгерҗе­дәге Тимер юл больницасы врачла­ры булган бит. Эдуард Касыймов «Гомер ике килми» дигән китабы чыккач килгән иде, конференция үткәрдек. Авыл кешеләре бик күп укыйлар һәм оста чыгыш ясыйлар иде. Шулай ук язучылардан Атилла Расих, Салих Баттал, Самат Шакир, Фатыйх Хөсни, Вакыйф Нуруллин, Гәрәй Рәхим төрле елларда китапха­нәбездә булып, аларның әсәрләре буенча укучылар конференцияләре уздырдык. Пенсиягә чыккач та ун ел - 2002 елның 16 декабренә кадәр эшләдем».

Тәбәрле китапханәсе 1963 елда район күләмендә алдынгылыкка чыккан. Бу турыда район газетасы­ның 1965 елгы 7 ноябрь санында мондый мәгълүмат бирелгән: «Бик яхшы эшләүче китапханә - мөдире Әнисә Шәймәрданова булган Тәбәрле авыл китапханәсе менә шундый мактаулы исемне йөртә. Аңа бу исем 1963 елда бирелде. Әнисә - оста китапханәче. Ул эшне белеп оештыра, китап пропаганда­лауның бөтен формалары һәм метод­ларын куллана. Китапханә авылда­гы һәр семьяны китап укучы итеп тартуга иреште».

Район газетасының 1966 елгы 25 декабрь санында Ә. Шәймәрданованың фоторәсеме белән басылган «Үз эшенең остасы» исемле хәбәрдә мондый юллар бар: «... Ун елдан артык инде ул әнә шулай китаплар дөньясы эчендә кайный, авылдашла­ры арасында китап пропагандалый. Әнисә үзен оста китапханәче итеп танытты. Китап авыл халкының якын дустына әверелде. Хәзер би­редә китапханәдә укучы булып тор­маган бер генә хуҗалык та юк. Тер­лекчеләр йортында күчмә китапханә бар. Һәр терлекче - китапханәнең актив укучысы».

1967 елның гыйнварында Тәбәрле китапханәсендә 7334 китап исәпләнгән.

1969 елда авылда китапханә өчен бик шәп агачлардан, җиде тәрәзәле аерым зур бина төзелгән.

Әгерҗе районының Тәбәрле авыл китапханәсе халыкка хезмәт күрсәтү буенча социалистик ярышта югары нәтиҗәләргә ирешеп, 1971 елның 15 декабрендә Татарстан АССРның культура хезмәткәрләре Өлкә коми­теты тарафыннан «Иң яхшы эшләү­че китапханә» (Библиотека отличной работы) дипломы белән бүләкләнгән.

РСФСР Мәдәният министрлыгы һәм мәдәният хезмәткәрләре проф­союзының Үзәк комитеты каршын­дагы китапханә эшләре буенча ко­миссия 1977 елда Бөек Октябрь ре­волюциясенең 60 еллыгы уңаеннан үткәрелгән китапханәләр смотрын­да Тәбәрле авыл китапханәсен җиңүче дип билгели һәм шул уңай­дан махсус диплом тапшыра. Ул елда китапханә фондында 8149 данә китап булган һәм китап укучыларга ел эчендә 6812 китап бирелгән.

Тәбәрле авылы китапханәсе 1978 елда Әгерҗе районы үзәкләште­релгән китапханәләр системасына керә. 1986 елда Әгерҗе районында барлыгы 39 китапханә булган. Тәбәрле китапханәсендә ул елда 415 укучы исәпләнгән.

1989 елда Тәбәрле китапханәсе яңа төзелгән культура йорты бина­сының икенче катына күчерелде һәм хәзер дә шунда эшләп килә.

Тәбәрле китапханәсендә 2002 елның декабрь аеннан алып 2008 елның җәенә кадәр Нәзилә Шиһабиева эшләде. Шул вакыттан башлап хәзергәчә китапханә мөдире вазый­фасында Финисә Шиһабиева эшләп килә. Хәзер Тәбәрле авыл җирлеге идарәсенә кергән тагын өч татар авылындагы (Яңа Аккуҗа, Сокман һәм Мукшур) китапханәләр Тәбәрле китапханәсенең филиаллары булып исәпләнә. Гомуми китап фонды 15678 данә китапны тәшкил итә. Тәбәрле китапханәсендә 8700 нөсхә китап бар.

2009 елда китапханәгә 201 яңа китап кайткан, ун төрле газета һәм 11 төрле журнал килгән. Бу елда ки­тапханәгә 251 китап укучы язылган (шул арның 76 - балалар). Аларга ел буена 5999 китап бирелгән. Район­дагы 23 китапханә арасында Тәбәрле китапханәсенең эше уңай бәяләнеп, Әгерҗе районы үзәкләштерелгән китапханә җитәкчелегенең Мактау грамотасына лаек булды. Авылыбыз китапханәчесе Финисә Шиһабиева үз эшен югары дәрәҗәдә оештыруы өчен район күләмендә «2009 елның иң яхшы яшь китапханәчесе» дигән диплом белән бүләкләнде.

Китапханә турында мәкала авылдашыбыз, филология фәннәре кандидаты,Татарстан Республикасы Милли китапханәсенең баш китапханәсече Раиф Мәрдановның “Тарихта тибрәлгән Тәбәрле” китабыннан файдаланып язылды.(Казан: “Тамга” нәшрияты,2011 ел.273-278 битләрендә)