Шәрәфиева Тәнзилә
Тәнзилә Шәрәфи кызы Шәрәфиева 1942 елда Саба районы Ике басу Арташ авылында туган. Арча педагогия училищесын тәмамлап, 40 ел башлангыч мәктәптә укытучы булып эшли.
Татарстан Республикасының атказанган укытучысы, РСФСРның халык мәгарифе отличнигы, Татарстан хатын-кызлар създы (1995) делегаты.
Кечкенә вакытта әнисе Тәнзиләгә матур итеп “Сак-Сок” бәетен көйли, үз язмышына багышлап чыгарган шигырьләрен укый торган була. Ул мәктәп елларында ук шигырьләр яза, стена газетасы чыгару эшен алып бара, мөгаллим булгач та, иҗат белән актив шөгыльләнә.
Тәнзилә Шәрәфиева – “Саба таңнары” газетасының Закир Йосыпов исемендәге премиясе лауреаты.
2007 елда “Туган ягы кирәк кешегә” дип исемләнгән шигырьләр җыентыгы һәм 2009 елда балалар өчен “Батыр бәрән Карачәч” дигән китаплары басылып чыкты.
Тәнзилә апа оныгы Рәзинә белән “Салават күпере” журналы, “Татарстан яңа гасыр” телевидениесе белән берлектә үткәрелгән бәйгедә катнашып, “Иң тапкыр дәү әни һәм онык” дип исемләнгән номинацияләрдә дә җиңүче булды. Аның әкиятләре “Татарстан яңа гасыр” каналында “Сөенче” тапшыруында да еш укыла.
2002 елда Бөтендөнья татар конгрессы эшчәнлегендә катнаша, бүгенге көндә Максабаш авылы ветераннар Советын җитәкли.
Кайтыгыз Сез, якташлар
Туган ягы кирәк кешегә Кыйбласын югалтмаган
Сагыш – сагынудан туган хисләр Елъязмасы –аның данлы юл
Уятсалар кереп төшеңә. Районыбыз горурлыгы булган
Дәрмән алып,бер рухланыр өчен Шәхесләре белән данлы ул,
Туган ягы кирәк кешегә.
Дөньяның төрле җиренә
Кайгы –хәсрәт төшсә иңнәреңә, Сибелгән милләттәшләр.
Эшләрең гел китсә кирегә. Бер күрешү –бер гөмер бит,
Авыр чакта кайтып сыенырга Кайтыгыз, Сез якташлар.
Туган ягы кирәк кешегә.
Син биредә тудың, үстең,
Бәхет елмаеп,шатлык килсә, Куәт алдың яшәргә.
Ашлык өйсәң биек көшелгә, Туган җирең канат куйды
Шатлыкларны уртаклашыр өчен Дөньяларны гизәргә.
Туган ягы кирәк кешегә.
Кайтып йөр туган ягыңа,
Туган якта сулар һава гел саф, Кайт син Сабантуена.
Җилләре дә йомшак сирпелә. Туган җиреңә бурычлы
Кендек каны тамган,тәпи баскан Син гомерең буена.
Туган ягы кирәк кешегә.
Колач җәеп каршы алыр
Киң күңелле Максабаш,
Кайда гына йөрсәгез дә
Уңышлар булсын юлдаш.
Әкиятче Минһаҗ
Гасырлар буе наданлыкта, карангылыкта яшәгән гади бер татар авылында ир бала дөньяга килә. Әтисе ярлы булса да, олы фикерле кеше улын Минһаҗ дип, бәхетнең олы юлы мәгънәсендә атый. 1879 елдаМаксабашавылыэлекке Казан губернасы, ЛаешөязеТеләчеволостенакергән. НәниМинһаҗныңтуганйорты - өчтәрәзәле салам түбәлекечкенәөй Макса яры кырыендаукбула. Өйтуреннәнукбормаланыпагыпятучы мул сулыелгагамалайкөннәр буе диярлектәрәзәдәнкарапутыра.
Һәрвакыт табигать кочагында булгангамы, әллә сәләтле булып тугангамы, Минһаҗ кечкенәдән үк үзенең уен, әйтәсе килгән фикерләрен такмак-шигырь белән әйтеп бирә торган була. Улбикиртәукырга-язаргаөйрәнә. Аларныңөйләрендәһәрвакыткитапбула. Казандагытаныш-белешләреннәндәкитапларалыпкайтыпукыйлар. Ул Кол Галинең "ЙосыфиләЗөләйха" кыйссасынаеручаярата, соңрак татар халкыныңсөеклешагыйреГабдулла Тукай иҗатыбеләндуслаша, аныяттанбелә. Борынгыәкиятләрне, бәетләрнейотлыгыпукый, халыкиҗатыныңэчендәкайныйбашлый. Кыскасы, Минһаҗүскәнөйдәкитапиңкадерлеәйберсаналган, аңаигътибарбикзурбулган. Алартузганкитапларныямыйлар, тегеп, укырлыкхәлгәкитерәләр. Алгараккитепшуныәйтәм, Минһаҗүзендәберенчетапкыриҗатдәртеуянуныхалыкәкиятләретәйсирендәикәнлегетурындасөйлиторганбула.
Минһаҗбикиртәүзеннәнолыракмалайларбеләнсабаккайөрибашлый. СабагыняхшыбелгәнкечкенәМинһаж, ялкаурак, дәресөйрәнмиторганмалайларга төбәп такмакчыгара. Моныңөченаныңүзенәмалайлардан да, хәлфәдәндәшактыйэләгә.
Минһаҗның шулайшигырь чыгара белүе турындагы даны авылга тарала. Гыйшыкутындаянучыегетләр, кызларяшертенгенәаннансөйгәннәренәшигъриюлларбелән хат яздырыпалалар. Сер тотабелгәнул, бувазыйфаларынаеручатөгәллекбелән, җиренәҗиткерепбашкарган.
Түгәрәкйөзле, саргылтчәчле, сөйкемле, таза гәүдәлеМинһаҗбашыннантөрлефаҗигаләркичергән. УлБеренчеБөтендөньяһәмГражданнарсугышындабашыннаналыпахырыначакатнаша. ӘБөекВатансугышывакытындаулиндеҗиденчедистәнекуа. Гомер гомергәигенигепкөнкүрә, уз заманыөченшактыйукымышлыкешебула.
Тора-бара уләкиятләрдәиҗатитәбашлый. Советлариленең башка халыкларыкебек, безнең татар халкы да әкиятләрярата, аларны сөйләргәһәвәсбула.
Минһаҗязганәкиятләренкаравылөендә, җыеннардаукып, халыкныңкүңеленачаторганбула. Михаил Шолоховның "Күтәрелгәнчирәм" романындагыЩукарьбабайнытыңлаганкебек, кешеләраныңчыгышларынбикяратканнар. Тик әкиятләренкитапитепбастырутурындаулуйламаган да.
БезнеңавылкешеләрегомергомергәЯңа Сала (Арча районынакерә) авылыхалкыбеләнйөрешә, аларны бары тик урман гынааерып тора. Буавылларныңкешеләребер-берсенәкызбиргәннәр, ашка-сугачакырышып, туганлашыпяшәгәннәр. Бәхеткә, туганавылы Яна Салага кайтканязучыГомәр ага Бәширов, Минһаҗтурындаишетеп, Максабашкакилепчыгаһәманыңүзавызыннанәкиятләренязып ала. Уланы СССР Фәннәракадемиясенен Казан филиалы Ибраһимовисемендәге Тел, әдәбиятһәмтарихинститутынаалыпкайтыптапшыра. Моннансоң да улМинһаҗянынаберничә тапкыркайтып, аныңәкиятләренязыпкиткән. "Татар халыкиҗаты" дигәнөчкитаптанторганҗыентыктааның 11 әкияте дөньякүрә. Беренчекитапта "Дутан батыр", "Яхшылыккаявызлык", "Балыкчы карт", "Батыр егет", икенчесендә "Сыербулган", "Батыр солдат", "Тире Такыя", өченчекитапта "Борча", "Хәйләкәрмылтыкчы", "Тапкыркыз", "Зирәкмалай" дигәнәкиятләребасыла.
Минһаҗреволюциягәкадәрүкилдәчуалышларбеләняңалыкнымактап, бәетләр, такмакларчыгарaбашлый. Тора-бара аныңтагынберсәләтеачыла - улгипнозчы да икәнәле, шуныңөстенәбик оста тегучедәбула.
Сүземнәнберазчиткәтайпылып, шуныәйтукирәкбулыр. Максабашавылыхалкыэлек-электән күп төрлеһөнәрләрбелгән, бигрәктәтегүчелекһөнәренүзиткән. Көзгеэшләртәмамлануга, якташыбыз Фатих Хөснинең "Җәяүлекешесукмагындагыча, кечкенә чана тартыпһәрйорттандиярлекирләртегүэшенәчыгыпкиткәннәр. Яшүсмермалайларны да иярткәннәр, аларныңшундатамагыүткән, һөнәргәдәөйрәнгәннәр. Минһаҗ Оренбург далаларынүзиткән. Тегүчелекөстенәанынбиредә башка сәләтедәярап куя. Байларкүңелачуөченбикешкынаҗырәйтешуярышларыоештыраторганбулалар. Уртага, ярыштаҗиңүчекешегәбүләктәкуела. Мондаинде, билгеле, иңзирәкләр, тапкырларкөч сынаша. ТабигыйсәләтеМинhажныбуярышлардаһәрчакҗиңүчеитә, бүләктә аңа бирелә. Улэшләгәнакчасынасбруйларыбеләнике-өчатсатыпалыпкайта. Аларныочсызгынабәягәавылның ярлы кешеләренәсататорганбула. (Оренбург якларындаатларболай да арзанракбулган.) Аныңискиткечкешелеклелеге, киңкүңеллелегетурындаавылдаәледәсөйлиләр. Берятиммалайныүзенәуллыккаалып, кечкенәдәнтәрбияләпүстерә. УлегетненБөекВатансугышынакитепһәлакбулуынМинhaҗбикавыркичерә, шулуңайданулыГыйлемхангабагышлапбәетчыгара (улбәетәледәаныңкызындасаклана).
Минһаҗхөркүңелле, тапкыркешебула. Сабантуйлараныңтакмазаларыннан башка үтми. Авылхуҗалыгыэшләрендәалдынгыларнымактап, ялкауларны көйдереп ала торганҗырлар, такмаклариҗатитә. Минһаҗныңкырданиртәкайтучыларныгаепләпәйткән: "Алтыбөртекяңгыртөшкән, алтмышхатынкырданкайткан" дигәншигъриюлларыәледәхалыктелендәйөри. Әкиятләребасылыпчыгабашлагач, Казаннанберкешекилеп, МинһаҗныниндидерберхалыкиҗатчыларыҗыелышындакатнашуөченМәскәүгәалыпкитә. Рухланып, күтәренкекүңелбеләнкайтаулбашкаладан. Сүзгә оста, юморга бай кешебулуыМинһаҗныңһәрәкиятендәсизелептора. Мәсәлән, "Борча" әкиятенултүбәндәгеюлларбеләнтәмамлый: "Әүвәле без тугызидек, үлә-үләунбулдык. Бербәхетенартса, кызыкбулаикән, тотыптоярга да түгел: тамак тук - карынач, өсбөтен-шырялангач,килеп тора, китеп тора, урынынатагычыгып тора. Көннән-көнбәхеталга бара, әтәчләршаулатыпкычкырып тора, тавыкларкүкәй сала".
Гомеренеңсоңгыелларындааның колагыбөтенләйчукраклана, сугышлар да алганяраларыторгансаенныграксызлый. 1946 елнынапрелендә 67 яшендәМинһаҗХәмидуллин каты авырудансоңвафатбула.
Улеллардансоңкүпмегомерузган, куп сулараккан. Авылкешеләре, Минhaҗныякыннанбелүчеләрхалыкарасыннанчыкканбуталантныәледәхөрмәтләпискәалалар, әкиятләренкабат-кабатяратыпукыйлар, такмазалары да телдәнтөшми.
ТәнзиләШәрәфиева