Туңмы минем йөрәк?!

Хәбир үзен туңган кебек хис итә, әмма өстенә ябарга уена килми – шомланып, кузгалмыйча да ята бирә. Әле аның берүзе калганы юк иде бу йортта. Унҗиде яшендә тулаем ятим калса, Зөлхәбирәсез Черёмушкада яшәвен, ике ел армия хезмәте үтүен исәпкә алмаганда, бер генә көнне дә, бер генә төнне дә аннан башка кичергәне булмады. Нигә соң әле нәкъ шушы мизгелдә хатыны түгел, туганы исенә төште? Инде төн уртасы үтте, ә йокының килергә исәбе дә юк: күзләр шыр ачык, зиһен дә... Җитмәсә, үткәннәрне барлата. Таң атуга таба барган төн. Офыкка аз гына алсулык иңә. Ул яткан караватның сул ягында тәрәзә. Бу караватта ул өйләнгәнче Зөлхәбирә йоклады. Бакчадагы сирень куагы көмеш айның нурында коена. Китек айның нурлары аның аша тәрәзәдән кереп, башта Хәбирнең күзенә, үзенә төшә, аннан җиһазларны шәйләтерлек итеп, өй эченә уза. Бу йортта йоклый алмыйча ятканын хәтерләми Хәбир. Маша шушы түр якка, түр почмакка икона урнаштыргач, аның йокысы качты. Төннәрен шул якка карый да әнисенең борчулы йөзен күргән кебек була. Җанны тынгысызлык биләп ала: әле бер якка, әле икенче якка боргаланып, төнне чыга. Аннан алып постырырга ничә талпынды?! Ләкин ул Машаның китүен теләми.

Элек, уянып киткән чагында, бу бүлмәдә уч төбе кадәр генә яктылык күзенә чагыла иде. Ул сервант эчендәге аяклы бәллүр фужер эчендә һәр төн янды. Хәбир аны җирдән җыеп алып кергәч, Мәдинә карчык юып биргән көнне генә кызыксынып, кул фонаре белән яктыртып, юрган астында «яндырып» ятканын хәтерли. Аннан... армиядән кайткач, кулларына алып, әнисен искә төшерде. Ул көнне күңеле йомшап, күз яшьләре аша карагангадыр, көчлерәк яктырды шикелле. Озак кына учларына кысып тотты. Сагынган иде. Гәрәбәне түгел, әнисен өзелеп сагынган иде. Армиядән кайтып керү белән әнисе, шул муенсаларын балкытып, кочагына алыр кебек иде. Тик андый хәл булмады. Гәрәбәне шул көннән кулына тотмады да Хәбир. Ут сүндереп яткан чагында күзенә чалынды, ә ул йокыдан торганда инде яктыра, гәрәбәләр «күренми» иде.

Черёмушкада яшәгәндә Настя әбинең почмактагы иконасы, ярты төндә уянып китсә дә, тынычсызлый иде. Аннан ияләште, игътибар итмәскә күнде. Ул йорт бит аныкы түгел – шулай булырга тиеш дип тынычланды. Ә менә чиркәү тавышы йөрәгенә ярамады. Күңеленә шом керә иде. Түр почмакка – әтисе белән әнисе фотосурәтләре урынына биредә дә чиркәү ясап куйгач, күзләреннән очкын атылган кебек булды шул. Маша алдан кисәткән иде: «Черёмушкадан кайтырга күндем, әгәр куйдырмыйсың икән – синең белән яшәмим, китәм», – диде. Юк, ниндидер рамкалы сурәт куйганы өчен генә хатынсыз каласы килми иде аның. Түзәргә булган иде. Ләкин төнлә уянып киткәндә, шул почмактан ике күзнең янып карап торуына җаны таланды. Челт-челт итеп кабат шунда карый, юк та кебек, йоклап китеп, кабат уянганда, тагын шул ике күз карап тора. Шыбыр тиргә батты. Аннан җаен тапты, төннәрен ул якка карамаска булды. Әнисе еш исенә төшә башлады. Моңарчы алай түгел иде. Бүген фужердагы янар гәрәбәләрне юксынды ул. Шул гәрәбәне муенында йөрткән әнисе күз алдына килде. Еш елмая иде ул шуны такса...

Хатирәләр йөрәк айкый торган шул. Барысы да бүгенгедәй истә.

– А-а-а!

Аның өстенә килгән утлы гәүдә, килеп җитә алмыйча, җиргә ава... Хәрәкәтсез кала. Ул, миңгерәп, әнисенең утлы гәүдәсен чәбәкли...

Хәбир, шуларны күз алдыннан кичереп, авыр сулап, калтыранып куйды. Йә, Аллам! Күпме җәрәхәт алды икән бу йөрәк?! Армиядә хәрби чараларның берсендә, утлы боҗра аша чыга алмыйча, тетрәнеп җиргә тезләнеп, әнисен күз алдына китереп сыкраганда, тулы бер взвод егетләр ахахайлап көлде. Командир шуны ничә ай, кат-кат әйтеп, мыскыл итте. Шулчак йөрәк ничек телгәләнгәнен бер үзе генә белә...

Бүген, хатыны әйберләрен җыйнап киткәч, дөнья кабат сүнде. Әйе, ул аны куды. Урнаштырган иконасын, әйберләрен үз куллары белән җыйдырды. Ә Зөлхәбирәне кумады, юк. Сүз, чарасызлыктан, шулай әйтелде генә. Моңарчы ничек яшәлде соң әле? Каян көч таптым? Мине яратып, сөюе белән сөендереп, хатыным яшәргә көч бирде шикелле. Әйе, аның белән рәхәт иде, дөнья бер сагышсыз, гел матур төсләрдән генә тора иде. Тик ул, моңарчы исе китмәгәнне, Настя түтәй үлгәч, дингә ябышты. Менә шунда инде аңлашылмаучанлык башланды. Хәбир торып утырды. Стенага сөялде. Марияга ияреп китүе, чиркәүле авылда, иконалы йортта йөрәген телә-телә яшәгән көннәре күз алдыннан үтте.

Дөнья түгәрәк, дисәләр дә, Хәбир өчен ул Черёмушка авылында тигезсез әйләнә иде бугай. Маша чукынганны күргәндә, бәйрәмдә чиркәү чаңнары ишетелгәндә, йөрәге тигез типми – йә җитез кага, йә хәле китә иде. Күзенә күренгән бөтен нәрсә сөйкемсезгә әверелде. Юк, никадәр сөелмәсен, бу тирәлек аныкы түгел иде. Никадәр авыр булмасын, мәхәббәте хакына хатынына бу турыда белдермәде, динне кузгатып, сүз әйтмәде, таләп куймады. Парлы гомер!.. Тормыштан ләззәт алып, сөеп-сөелеп яшәлгән гомер! Шулай дип бәяләде Хәбир. «Уртак идеме уйлар? Бар идеме планнар?» Юк иде. Тукта! Туган йортның, әгәр гаилә дип атарга яраса, безнең гаиләнең биредә яшәгәндә тормыш мәсьәләләрен кем кайгыртты соң? Мин түгел бит, хатын да түгел. Күкрәк турысында уңайсызлык тойды.

– Их, З-зөлхәбирә!.. – Күңелен көчле тынычсызлык яулады. – К-кайда с-син?! – Аны вөҗдан газабы җәфалый. – З-зөлхәбирә! К-кая к-киттең син? – Шул мизгелдә Хәбирнең ирләрчә җиңелмәс горурлыгы баса төште. «Мин бит сине кумадым. Хатынның гел ризасызлыгыннан, мыжлавыннан туеп, үземнең фикеремне, көчемне күрсәтәсем килеп кенә тавышлануым иде. Ә син... чыктың да киттең. Әгәр, китәм дип үзең әйтмәсәң, кит дип әйтмәгән булыр идем. Кайда син хәзер?»

 Уйлар яшен тизлегендә бер читтән бер читкә ташлана.

«Хисмәт гашыйк иде сиңа. Чыкмадың шуңа. Син бит аңа тамчы да ир-егет итеп карамадың. Классташың иде ул сиңа нибары. Факилгә чыгуыңны мин дә теләмәгән идем. Әйтмәдем генә, ул өч хатын аерган кеше иде. Хатынга – син, сиңа ул ошамады. Беләм, сез икегез ике җиһан кешесе идегез. Туйган идем шул хатын зарыннан. Яхшы кешедән кеше китмидер ул. Начарлыгым кайда соң? Кайсыгызга начарлык эшләдем? Хәбир барлык тормышын бизмәнгә салып үлчәде, әмма бу сорауларга җавап таба алмады.

Бер кечкенә көймәсе,

Өч төрле нәрсәсе бар...

Балачакта бу шигырьне укытучылары ятлатты. Мәрдан – күрше абыйлары, капка төбендә җырлауларын ишетеп, игезәкләрне бер концертта шушы җырны җырлатты. Зөлхәбирә, моны әле күптән түгел берничә тапкыр искә төшерде. Хикмәтен тап, янәсе. Беренче тапкырда шаярта дип уйлады, икенчесендә: «Бала-чага булма!» – дип, канәгатьсезлек белдерде. Тагын бер сөйләгәндә ни диде? Бөтенләй берни уйламады, колак очыннан үткәрде. Туганы юк-бар сөйләми!

Өч түгел, ике генә кадерле кешесе бар: газиз туганы Зөлхәбирә, сөйгән хатыны Мария. Бу йорт – шигырьдәге кечкенә көймәдер. Кайсысы бүре дә, кайсы кәҗә иде соң бүгенгеләрнең? Кәбестә... Анысы кайсыбыз? Хәбир күңеленә хурлыклы хис кереп тулды. Мин? Ах! Киткән чагында хатын миңа: «Туң күчән!» – диде түгелме соң? Гарьләнүдән салкын тирләре бәреп чыкты. Ярый әле кеше хәтере истәлекләргә бай, үз-үзен акларга хирыс. Уйлар бөтенләй башкага күчте. Классташлар бергәләп колхоз кырына, беренче салкыннар төшкәнче, төшкәч тә, кәбестә кисәргә баралар иде. Укытучылар күрмәгәндә генә туң кәбестәләргә резин итекләре белән ныклап китереп тибәләр, аяк астына ябышкан юеш балчык белән бергә кәбестә «очып» җиргә төшә. Кояш туры күтәрелгәч, боз шикелле салкын кәбестә башлары, кояш нурында җылынып, үз хәленә кайталар...

Җылы уйлар уйларга тырышса да, хатыны мыскыллап әйткән сүз йөрәгенә кадалган иде шул. Туң кәбестә?! Юк, туң йөрәк мин! Әйе, әйе! Хатын йә фатирында, йә туган йортында җылы юрган астында йоклыйдыр, ә Зөлхәбирә?.. Кайда ул хәзер? Ник мин аның турында чыгып киткәнче үк уйламадым? Хәбир сикереп торды. Өйдә гөлт итеп утларны кабызды. Солдатларча җитез итеп киенеп, капка төбенә чыгып басты. Таң атып килә. Әле генә җылы өйдән чыккан ирне иртәнге салкын куырып алды. Ул ашыгып кесәсеннән тәмәке чыгарды, кабалана-кабалана кабызып җибәрде. Киеренкелектән куллары калтырады. Кайда булырга мөмкин хәзер Зөлхәбирә? Комсызланып суырып, тәмәке тартты, күз карашын Баланлы тауга төбәде. Анда кечкенә генә ут күренә иде. Төн уртасында, атна уртасында кем яккан учакны? Ул, таудагы нәни генә утка карап, уйланып утыра бирде. Матур гына гаилә корып булмады. Тиң яр булмады. Чит кавем белән бәйләндем. Бөтен тиң булмаганлык та шунда бугай. Аз гына аңлашылмаучанлык килеп чыккан саен Мариясе, йә Зөлхәбирәне, йә Хәбирнең үзен салкынлыкта гаепләп, сөйләшмичә йөрде, йә әрләште. Кәефе килеп, кабат сөюе белән пешерде. Ә Зөлхәбирә... Зөлхәбирә! Кайда син? Хәбир утырган урыныннан калкынып куйды. Таудагы утлы нокта янына барсаң, зур учактыр. Учак җылы була, кызган күмерле була. Гаилә учагы... Кайда мондый сүз ишеткән иде соң ул? Нәфилә Ситдыйковна класс сәгатьләрендә сөйли иде бугай. Җәй буена, төннәрен тәмәке көйрәтеп утырганда, «Яшьлек» аланы тирәсендә янган учакны күп тапкырлар күрергә туры килә аңа, ләкин таң атканда янганы сирәк – шуңамы икән, учактан күзләрен ала алмыйча, уйларга бирелеп утыра ул бүген. Шунда күңеле тарта, тик ул анда барырга иренә. Хәбир комсызланып тәмәкесен суырды. Кәефе китте. Уйлары әнисенә барып тоташты.

«И-и әни, яндың бит син утларда... Яндың! Әти дип караңгы базга төштең... Их!.. Яраткансың әтине. Хәзер генә аңладым. Мин дә яраттым. Тик динен ярата алмадым. Җанны өшетте, чиркәүнең җиз кыңгырауларын каккан саен, Машадан ераклаша баруымны аңладым. Яхшысынмый гына идем. Зөлхәбирә кисәтте, ә мин сөю, мәхәббәт алдында җебеп төштем. Зилә дә ярата иде бит мине, ә мин тотлыгуымнан уңайсызландым, үзен дә чатан дип гарьләндем. Мин кем? Туң күчән! Туң йөрәк! Әйе, Маша шундый бәя бирде. Яраткан кеше туң йөрәк була аламы? Юктыр! Чиркәү чыңын, икона яратмаган өчен туң күчән булдым түгелме соң? Ә мин... мин, киресенчә, шул ят чиркәү чыңын ишетеп, йөрәгем, хисем, динем барына төшенә башладым түгелме? Әйе, нәкъ шулай! Бала чакта, караңгыда, әле таң да атмаганда, әтигә ияреп корбан гаете тәкъбирен кабатлаганда, соңыннан, ташландык фермада сап-сары саламга тезләнеп, вәгазь тыңлаганда, намаз укыганда, бабайлар эшләгән хәрәкәтләрне кабатлаганда, нәни йөрәгемә кереп урнашкан илаһи моң уянды. Туган йортыма әйләнеп кайткан көннән бирле өем каршындагы биш тапкыр әйтелгән мәкамле азан тавышы йөрәкнең ниндидер кылларын тибрәтә. Миңа үз динем бик кадерле икән. Мария, Ислам динен хөрмәт итмәсә дә, һич югы үз динен тотмаса да, аны нык яратуымны дәвам итәр идем дә... Ул да үз динен ярата икән шул». Хәбир кабат тәмәке кабызды, әйтерсең, ул салкын уйлардан арына.

Тауда төнге учак сүнмәде. Бу төндә Балантау белән Баланлы тау арасында ике генә ут бар иде... Хәбиргә Зөлхәбирә уты күренсә дә, Зөлхәбирәгә Хәбир уты күренми иде шул...

Ни булган Зөлхәбирәгә? Битләре тырналган, киемнәре ертылган, үзе яланаяк, үзе аксый. Әллә... яман куллар харап иткәнме үзен?.. Хәбир, куркынып, тукталып калды...

Зөлхәбирә авыл артыннан алсу таң сызылуын күреп алды. Туган йортында айлы төннәрне уяу кичереп, күпме таңнар аттырды ул. Тынгысыз, авыр кичерешле иде алар. Бүген менә таң атуына куана алды. Бүгенгесе – яшьлек таңында күмәкләп таң каршы алгандагысы кебек шатлыклы таң. Дөнья матур! Яңа көн туып килә! Таң җиле шундый йомшак. Балантау йортлары йокыда... Салкынчарак икән. Зөлхәбирә үз-үзен кочаклады. Өйгә кайтыргамы? И-и сөйкемсез сөяк! Вакытында кияүгә чыга белмәсәң... Хурланмыйча, ничек кайтып керергә соң? Ә кайтмый кая барасы? Әни ни диде? «Авызың тулы кара кан булса да, дошман алдында төкермә!» Өйдә мыскыл булуың җитмәгән, «өйдән кудылар» дип, халык теленә кереп, кабат тетрәнергә, көлкегә калыргамы? Юк! Һәркем зарын, күңел пычраклыгын чыгарып селки торса, бу җиһан нишләр? Офыктагы бу алсу таң каралмасмы?.. Зөлхәбирә очар коштай алга омтылып, моңсу күзләрен кояш чыгышы ягына төбәп карап торды. Өйгә кайту гына авыррак шул. Ичмасам, Булатка да ия табылды. Авыррак уйлыймдыр күрәсең... Күңелемә ошарлык бер ир заты очраса, Җир читенә китәр идем, – бу уйлар чын күңелдән уйлана иде.

Әмма курку белмәс бу кыз, «Яшьлек аланы»нда алсу таңны аттырып торса да, яшь кыз түгел иде шул инде. Зөлхәбирә калтырап китте. Уймы өшетә, иртәсеме салкынча – ул үз-үзен тагын да ныграк кочты. Еламсырап торганнан тамагына утырган төерне авырлык белән йотып җибәрде. Күзләре җирдәге шырпы тартмасын күреп алды. Учак кабызу теләге кабынды. Чү! Ул яланаяк икән бит! Игътибар да итмәгән: аяк киемнәре штабта калган. Егылып төшкәндә үк аякларыннан салынган күрәсең... Ул җитезлек белән кушуч кадәр генә нечкә чыбык-чабык җыеп килде, кәгазь кисәге табылды. Бер сызу белән кабынып та китте. Бу нәни учак Зөлхәбирәнең күңелен җилкетеп җибәрде. Тәненең авыртуларын онытып, ашыга-ашыга аяк астында яткан коры ботакларны сындыргалап нәни учагына салды. Ут көчлерәк янган саен кәефе күтәрелде, ашкынып эрерәк, юанрак ботаклар алып килеп салды. Хәрәкәттән, якты уйлардан, учак ялкынын күрүдән күңеленә сөенеч үрләде, тәне җылынды. Учак янында бүрәнә сыман шомарып беткән агач ята иде. Ул шуңа утырып учагына бакты. Ялкын телләре, уйнаклап, күккә таба үреләләр. Ара-тирә җиһанга үз тавышын салып шарт-шарт итеп атып куя. Зөлхәбирәнең, канәгать булып, күптән инде болай ихлас елмайганы юк иде. Үзең үрләткән учакның шатлыгы күбрәктер шул. Үзең, үзең... Хәләл акчаңа үзең җиткергән торакка кайту ник куанычтан гына тормый соң? Димәк, үзеңнеке үк түгел?! Үзгәртәсе иде дөньяны! Юк, дөньяны мин үзгәртә алмыйм. Ялгыш уйланылды. Бары үземә үзгәрәсе!

Җиһан яктырып килә. Нигә шушы ямьле дөньяда яши белмим соң мин?! Үзгәрәсе иде, үзгәрәсе... Калган гомеремне матур, җиңелрәк итеп үтәсе иде. Ни кирәк аның өчен? Сабырлык! Күркәм әхлак! И-и, болар бит миндә бар! Ә нигә гел авырлыктан тора минем язмыш? Нигә Суфия, Гөлсу кебек рәхәтлек тоеп яши белмим? Нәрсә, шулай әдәпне бозгалап яшәргәмени? Минвәлиле дә, Булатлы да булып була лабаса... Тфү! Кая китте бу уйлар?! Икесенең берсен дә яратмыйм бит мин. Яратмагач, нигә тормыш бәйләргә? «Ярата белмисең!» – дидеме Минвәли? Зөлхәбирә теләр-теләмәс елмаеп җибәрде, ияге белән учларына таянды. Минвәлинең шул көнне әйткән барлык сүзләрен хәтерендә яңартты. Ярата белергә өйрәнергә алайса. Зөлхәбирә ачыш ясагандай булды – карашы үткерләнде, сыны турайды:

– Минвәли! Мин үземне дә яратмыйм бугай! – дип пышылдады ул. – Мин эш кенә яратам, дөньяны гына яратам икән бит! «Иң беренче чиратта Аллаһны, аннан үзеңне, якыннарыңны ярат!» – Укыдым бит мин бу турыда. Хактыр, Хисмәт әйтә бит: «Аллаһ ни кушканны белә инсан, үтәми генә», – ди. Үзенең чокырда булганын кабат исенә төшереп маташты, сыны тартылып куйды, күзләре Балантау өстеннән, нидер эзләгән сыман, әрле-бирле йөгереште:

– Бәй, мин чокырда Аллаһы Тәгалә белән сөйләштем түгелме? Әллә төштә генә күрдемме?.. Намаз укыган кебек булдым бит. Уф-ф... – Зөлхәбирә калтыранып башын селкеде. Барысын да исенә төшерә алмады. Әмма сәҗдә иткәне күз алдында...

Учактагы юан ботаклар кызыл күмергә әйләнеп бара. Тәненә рәхәт җылы йөгерде. Уйлары да ныгый, ихтыяр көче арта бара. Каршылыклы уйлар да кичерә. Күңелдән үзе белән үзе сөйләшеп утыра. Бер Зөлхәбирәдә – ике «мин»!

– Зөлхәбирә! Син үзеңә горурлык өстә! Аны булдыру өчен тәкәббер, масаючан кеше урынына үзеңне куеп кара! Йә?!

Күзләрен челт-челт йомды, фикерләре җитезләнде.

 – Әнә тау астыннан берәү менеп килә. Кем? Чибәр дә, дәрәҗәле дә, якының да булмасын ул кеше! Аларны һәркем күрә. Әйтик, ул ким кеше, ди. Йә үзенчәлекле, йә күренеп үк торган гарип, йә түбән социаль катлаудан булып – җитешсезлеге булсын! Ни кичердең?

Кайнар учак каршындагысы эндәшми утыра бирә.

 – Һи, театр уйнаган кеше! Кичереш аңламаска соң?..

– Кызгандым...

Горурлыгын тәкәбберлеккә алыштырырга карар кылган Зөлхәбирә исә, җиңелрәк яшәргә өйрәнәсе килеп, җикеренә, аннан таләп итә:

– Ни дидем?! Син өстен карашлы, үзеңә югары фикерле кеше! Алсу күзлегеңне сал! Салмасаң, борыныңны чөебрәк атла, тузан сарган күзлеккә чөелгән борын килешә.

Битараф ул бу сүзләргә:

– Күз каршымда учак ялкыны бии...

– Кеше язмышлары янганга да игътибар итмә! Битараф бул, җаныем! Бары үзеңне уйла! Кеше өчен янма, көймә!.

– Э-э, ярар... Вакыт бир! Булып карармын. Мондый тип кешеләр кичерешләрен тоеп карау дөньяны танып белү өчен кирәк иде шул миңа, әйе. – Кызгану хисен кәефсезлек катыш күзәтүчәнлек биләде... – Йөрәккә үткәрмәскә инде, әйеме? Шулмы инде ул, башкаларга битарафлык дигәнең?

– Менә, менә! Була бит, тырышсаң. Күзалла! Кабатлыйм: әнә ул сиңа таба тау астыннан менеп килә...

Учакның әллә ничә телле ялкыны аша түбәнлектән акрын гына менеп килүчене күргән кебек була.

 – Син өйрәткәнчә карый алмыйм әле мин аңа! Аллам сакласын! Чын күңелдән тырышмыйм, бары үзен эре тоткан бәндәләрне аңларга тырышып кына бу халәтне үземнән кичереп карыйм. Бирегә таба менә килә ул Кеше, э-э, әйе, күргән кебек булам.

– Кеше дип... Аны чамасыз горур, һавалы җанлылар кешегә санламый. Чөелгән борын астагыны күрми ул. Син исеңнән чыгарма, син дә чамасыз горур! Итагать күрсәтмә, хәерхаһлы булма! Син – тәкәббер җан! Бетте-китте!

Уйнап карарга булыр, чынлап та. Юкса, бик бастылар, изделәр:

 – Мин чамасыз горур! Мин бары үземне яратам! Мин менә кем! – Ияк күтәрелә, күңел, кайнар учак каршында утыруына карамастан, салкыная бара; холык катылана, ныгый – йөрәк әллә бозланды инде? Ә-ә?

– Иһи-һи... Афәрин! Менә бит! Тәкәббер затларныкы шундый! Шуңа ул ягымлы караш җылысын тоймый, җылы сүзгә мохтаҗлыкны да аңламый. Бары үзен, үз дөньясын гына бөтенәйтә белә.

Очкыннарын чәчеп торган кызыл телле учак ялкыны, каракучкыл төтене белән бергә, баш шәрифен күккә-һавага таба тарта, әллә чөя дә кебек инде?.. Карашы гамьсез-ваемсызга әйләнә бара, ияге күтәрелә, ә күңелдә, күңелдә өстен хисләр өермәсе кузгалды. Мыскыллы тонда эчке тавыш тантана итте:

– Кем килә?! – дип түбәндәгегә ишарәли, ирексезләп һаваландыра, авыз читләре, мыскыллап, аска таба дугалана.

– Кем дип... Кем икәнен беләм! – Салкын йөрәкнең җебисе килә... – Юк, мин башка кеше! Аның хәленә керәсем килә... – Горур кыя-таш ныклыгын югалта, ишелергә яргалана.

Икенче «мин», йөзендә кызыл ялкын шәүләсен уйнатып, үз дигәнендә нык тора:

– Әй, чамасыз игелекле булу бу дөньяда зыянга икәнен татып киләсең бит. Исәнгерәдең, чистый!.. Үзеннән түбәнрәк кеше проблемалары синеке түгел! Син өскә таба кара! Сине узып китмәсеннәр! Шуны контрольдә тоту – синең эш! Юкса, горурлыгың бозылыр! Син эрерәк, масаюлырак бул! Син мәгърур тау күк булырга тиеш! Онытма!!!

Эчке көч максатка ярашлы рәвештә буйсына төшә. Ләкин һаман булдыра алмый. Хаксызлык тоеп, хисләре бәргәләнә.

– Пычрак түгел иде лә күз карашымдагы дөньям бу кадәр! Син кияргә мәҗбүр иткән бу «күзлек» чиста күрсәтми. – Ут кызуы ярсыта, кайнарландыра, нечкә хисләр Зөлхәбирәдән читкәрәк – тау итәгенә тәгәрәшәләр. – Кешеләрен дә сөйкемсезрәк күрсәтә димме?! Тиктомалдан ачу килә. Тик нидән шулай? Һич аңлашылмый! Нәрсәдән шулай ул?..

– Аңларсың, тайпылма гына! Бераздан куштанлана башларлар әле.

– Аңлап кына бетерим дип утырам. Кызыктырып маташма! Иң сөймәгәнем – ялагайлык! Менә күрерсең, гадәттә, минем ишеләр беренче булып исәнләшә! – Бер Зөлхәбирәдә һаман да ике «мин» сатулаша.

– Хәерле көннәр!

«Хәерле!..» – Ике сүзнең беренчесе баш миендә сулкылдады. Иң әүвәл, кеше сөймәү хисе күңелендә кабарып, үтеп баручы гәүдәсен үтәли тиште. «Матур киенгән, хәчтерүш!» Үзен сәлам алырга мәҗбүр итеп кенә аңа баш какты. Әмма борын җыерасы килде. Игелекле җан булуын белсә дә, гел аралашкан кешесе булса да – күңеленә аз гына да шәфкать кермәде:

 – Ошамады ул миңа-а! Очрамаса, яхшырак буласы иде. Кәеф китте. Ә-ә, менә ни! Күңелне кайнарландырып тынгысызландырган сәбәп: минем белән елмаеп исәнләште. Елмаерлыгы бармы инде моның, йә?»

«Кабахәт уйлар шушындый буламы икәнни? Үзгәрергә шайтан котыртамы?» – дип уйланды ул. Күңелдә үз-үзенә ризасызлык туды. Шул мизгелдә, икенче «мин» игелеккә тартып торганга, үзен мәҗбүр итеп, аз гына йомшаклык белән чыраена ягымлылык өстәде. Тагын да рәхим-шәфкать белән тартылып, эчкерсезлеккә әзер иде. Чамасыз горурлык нык торды, ирек бирмәде.

 – Ул җитешсез бәндә нигә куана, һич аңламыйм? Җенем сөйми никтер. Ачу да килә. Сер бирми, мескенләнми, имеш! Беләм мин аны. Шушы көенчә шатланып, «дөнья матур!» дип сөйләнеп йөри. Кай җиренә шөкер итә ул бу дөньяның? Алсу күзлектән күрә, диләрме әле андыйларны?!. Шулайдыр шул!

Тигезләште үк. Тәкәбберлек икенче «мин» сагында нык тора:

– Теге тау астыннан күтәрелүче сөйләшеп тора күрмәсе-е-ен берүк!

Салкын чырай ясап, карашы белән өнәмәвен күрсәтте. Аның туктамыйча узып киткәненә сөенде, өстеннән тау төшкән күк...

Ике «мин» бил алышты. Зөлхәбирәнең башы кызуланды. Әйтерсең, башында шайтан өермәсе бөтерелә: чамасыз горурлыктан койган таш кыясы янар тау булды. Менә ул кызган күмер кебек яргаланды. Ишелеп, таралып, аз гына каралып та китте.

 – Йә Аллам, чамасыз горурлыктан Үзең сакла! Күңелгә кечелекле хис бир! Якты дөньяны күрсәтмәгән күңел караңгылыгыннан үзең арала. Кайда син, тау битеннән менә килгән Зөлхәбирә?! Мин синең белән! Мин үзгәрмим! Мин үзем булып калам! Мин сиңа кайтам... Мин бит туган авылымны, аның кешеләрен, динен, мәдәниятен-сәнгатен, анда булган газиз бертуганымны, туган йортымны, классташларымны, хезмәттәшләремне – барлык авылдашларымны яратам!.. – Зөлхәбирә, тән авыртуы көчле булса да сыкравын йөзенә дә чыгармыйча, күз алдында җәйрәп яткан җиһан кочагына ашыкты...

Хәбир әле һаман капка төбендә утыра иде. Ерактан күренә: кемдер Чишмәсу буйлап авылга таба килә. Чү! Зөлхәбирә?! Хәбир тәэсирләнеп торып басты, ул икәненә тәгаен ышанып, җитез адымнар белән бертуганы каршына китте. Әле чабулый, әле атлый. Биш-алты адым калгач, Зөлхәбирә туктап калды. Хәбир дә адымнарын әкренәйтте. Ни булган Зөлхәбирәгә? Битләре тырналган, киемнәре ертылган, үзе яланаяк, үзе аксый. Әллә... яман куллар харап иткәнме үзен?.. Хәбир, куркынып, тукталып калды. Еламаска үзен тыеп торган кыз ачыргаланып кычкырып җибәрде дә, йөгереп килеп, игезәге кочагына ташланды. Хәбир аны көчле кочагына кысты. Газиз туганы, дер-дер килеп, калтыранып елый. Йә, Ходай, Зөлхәбирәне туганнарча кочмаганга ничә ел үткән? Әтиләре белән әниләре үлгән көннәнме! Үзен әниләрчә кайгырткан игезәген кайчан шулай яратты соң? Юк, җылы караш та ташламады. Ул аннан ярдәм көтә белде. Үзе көчле булганнарга да кайгырту, ярату кирәктер, дип уйламады микәнни?

– Ачулана күрмә! Гафу ит!..

Зөлхәбирә игезәге кочагыннан чыкты, кул аркасы белән тиз-тиз күз яшьләрен сөртте, «гафу итәм!» дигәнен белгертеп, мышык-мышык килеп, баш какты:

– Үпкә-сапкаларны яндырып төштем, – дип, елмаерга тырышты.

Хәбир Баланлы таудагы төнге учакны күзаллады:

– К-күрдем... – диде.

Игезәк сыңары аның иңбашына курткасын салды, балачактагы кебек кулыннан тотты...

Өйгә кайту белән түр почмакта элеккечә әти-әнисенең сурәтләре эленеп торуын күргәч туган күңел ризалыгын әйтеп аңлата алмас хәлдә иде кыз. Ун көнләп өйдән беркая чыкмады. Штабка ишелеп төшкәнен дә сөйләмәде. Суфия кызы Сафия белән Лилия улы Айдар турында – юк та юк. «Уйланып учак ягып утырдым», – диде. Янбашы һаман авырта иде әле. Хәбирнең ун көнләп ялда булуы ярап торды, инде иртәгә эшкә барасы. «Мария белән эштә күрешерләр, дуслашырлар! Минем аркада аралары бозылмасын, ничек тә үткәреп җибәрермен», – дип уйланды ул, Машаны гел исенә төшереп.

Төшке вакыт җиткәндә, өйгә таныш булмаган ир килеп керде.

– Күптән кызыга идем Настя әби йортына. Кайгылы чакта мондый эшләр кузгатмыйлар инде, беләм. Авылыгызга килергә туры килде дә, керми китмим, дидем. Башка кеше сүз салганчы, әйтәсем килде. Ул йорт варислык буенча сиңа күчәчәктер инде, кем – Хәбир иптәш?

Хәбир белән Зөлхәбирә бер-берсенә аптырашып караштылар, берни аңламадылар.

– Гафу итегез, мин сүз салып куйыйм, дидем. Башка кешегә сатмагыз дип. Авыр кайгыгызны уртаклашам. Яшисе дә яшисе иде әле аларга. Кызы да үлгәч бик авыр кабул иттем.

– Ә-ә?

Юлаучы бер агарынды, бер кызарынды:

– Сез үлгәнен белми идегезмени соң?

Хуҗалар барын да сөйләвен үтенделәр.

– Маша белән кызының юл фаҗигасендә һәлак булганын Черёмушкага кайткач ишеттем. Бүген авылдан киләм әле мин. Төп йортта күршеләре тугызын үткәрделәр.

Аз гына сүз сөйләшенсә дә, аңлашылды. Тугызын үткәрдек, ди. Димәк, биредән киткән көнне үк кызы белән очрашкан, икесе дә вафат булганнар...

Хәбир, Черёмушкадан килгән ир белән китеп, каберләрен зиярәт итеп кайтты. Теләсә дә, теләмәсә дә, килүченең гозерен тыңлады. Документлаштыру эшләрен дә яңа хуҗа үзе башкарып чыгарга алынды.

(дәвамы бар)