Статья
Виçĕ Мария .
1941- 45 çулсенчи Çĕршывăн Аслă вăрçинче Совет Çарĕ тăшмана хирĕç кĕрешсе паттăрлăх кăтартрĕ, Раççей - никам çĕнейми хаватлă Çĕршыв.Çав
хăрушă вăрçăра пирĕн çарсенчи арçын – боецсемпе юнашар Тăван Çĕршыв хĕрĕсем те çапаçнă. Черчен те çепĕç чунлă хĕрсен паттăрлăхĕ,
хăрушлăха, çухатусене тÿссе ирттерни нихçан асран тухас çук. Вĕсем çĕнтерĕве çывхартнă. Ĕмĕр- ĕмĕр асра тытар вĕсен ятне.
Мария- зенитчица.
Мария Григорьевна Миронова – Степанова Тутар енри Алексеевски районĕн Чăваш Майни ялĕнче 1924 çулта çуралнă.Ялти пуçламăш шкулта, Адамри (шкм) шкулĕнче пĕлÿ илнĕ. Шкул хыççăнах колхоз ĕçне
кÿлĕннĕ.Сушилкăра çĕр улми типĕтнĕ, çурлапа тырă вырнă, вăрман каснă.
Ивановăна торф кăларма кайсан урисем шăнса ура чĕрнисем ÿкнĕ.Пĕррехинче, çур енне, (загот.контора)Марьепе юлташĕсене хулана
аш леçме янă. Таврăннă кун хутсене майлаштарса вăл юлташĕсенчен
юлнă.Вăл çитнĕ çĕре çырмана шыв тулнă, çурхи шывран ишсе каçас
тенĕ, çынсем ăна вĕрен ывăтса панă, çапла хамăр енне ишсе каçнă. Йывăрлăхсене пăхмасăр çамрăк хĕр каçхине вăййа тухнă, хĕр юлташĕсемпе уяв картине тăрса юрланă. Сасси янăравлă пулнă. Икĕ
хулăн çивĕт хĕре тата илем кÿнĕ. Вăрçă пуçлансан 17-ри хĕршĕн йывăрлăхсене çĕнтересси малта пулнă. 1943 çул 7-мĕш июльте вăл
вăрçа тухса кайнă. Пÿлер районĕн военкомĕ салтаксене Хусана çити леçнĕ. Вунсаккăрти хĕрупраç салтаксенчен хăранă, хĕр чысне упрасчĕ,
тенĕ. Паром çинче вăрçа каякан хĕрсен ушкăнне курсан лăпланнă: Вĕсем
хăрамаççĕ-çке, тенĕ.Çакăнта вăл Сосновка хĕрĕпе паллашнă, вăрçăра та
пĕрле пулнă. Вăрçă ĕçне вĕсене Шупашкар хулинче вĕрентнĕ.Телефонист
ка пулма, тĕл пеме, сурансем çыхма вĕреннĕ. Мария пултарулăхне кура
Зенитно артиллерийски ПВО полкне 1872 частьне янă. 1-мĕш октябрьте
присяга йышăнать. Вăл Рокоссовский генерал ертсе пыракан Северо- Украинский фронтра зенитчица пулса нимĕçсене хирĕç çапăçнă. Польшăра пысăк кĕперсене нимĕçсенчен сыхланă. Нимĕç самолёчĕ çывхарнине курсан персе ÿкереттĕмĕр,парашютистчĕсене пĕрерĕн шĕкĕлчеттĕмĕр,
нимĕçсен парашют пурçăнĕнчен кофтăсем çĕлесе тăхăннă, çав кофтăсене тăхăнса салтаксене концерт лартса савăнтараттăмăр,- аса илетчĕ Мария.
Сасси хитре пулнă-çке.Икĕ вăрăм çивĕт пулман ентĕ, касма тÿрĕ килнĕ.
Вăрçăра сапăçакан кашни салтакăн ашшĕ-амăшĕ ачи сывă таврăнасса
кĕтет. Ватă ашшĕ, Мирун Кĕркурийĕ, фронта çыру çырса янă:» Кÿршĕ
ялти хĕр-боец вăрçăран ача йăтса таврăннă. Хĕрĕм,эсĕ те çапла тусан сана
савăнса йышăнăттăмăр, пуçă сывă юлĕ»,- тенĕ. Мария ашшĕ патне çапла
çырса янă:»Атте-анне, ман çинчен начарне ан шутлăр, çав намăса ĕмĕр
тăршшĕпе чунра усриччен хаяр тăшманпа çапăçса паттăрсен вилĕмĕпе
вилетĕп»,- тенĕ. Вăрçă çулĕсенче те хĕрупраç хăйне тирпейлĕ тытсан
чыса никам та тăпăлтарса илеймест текен шухăша çирĕплетнĕ.
Мария Миронова 1945 çул август уйăхĕнче орденсемпе медальсем çакса тăван ялне таврăннă. Мĕнле тунсăхланă вăл Тăван ялшăн! Ача чухне кăм
пана,çырлана çÿренисем, Çарăмсанра шыва кĕнисем, çамрăксен вăййи,уявĕ вăрçă çулĕсенче те асран тухман. Тăван çĕршывшăн,тăван ял ирĕклĕхĕшĕн хаяр тăшманпа çапăçнă вăл. Ял вырмана тухнă. Мария та
халăхпа пĕрле мирлĕ ĕçе васканă. Ял советĕнче ĕçленĕ чухне тĕрĕсмар
лăхпа кĕрешме тÿрĕ килнĕ. «Эпĕ Гитлертен те хăраман, сиртен хăрамастăп»,- тенĕ вăл услапсене. Мария 1946 çулта Ишельел каччине
Степанов Николай Павловича качча тухнă.Вĕсем 8 ача, 6 хĕрпе 2ывăл
ÿстернĕ. Витя ятлă ывăлĕ, 14 çулхи ача, колхоз ĕçне кайсан сарăмсăр
вилнĕ. Тепĕр ывăлĕ Геннадий Николаевич Афганистан вăрçинче пулнă,
унтан таврăнсан Чистайри милици уйрăмĕнче НВД советникĕ пулнă, подполковника çитнĕ. Степановсем 1980 çулта Канаш ялĕнчен
(Ишалькино посёлокĕ) Чистай хулине пурăнма куçнă.Хĕрĕсем Римма,
Нина,Люда, Аля,Зоя,Шура амăшне хывнă.Ĕçчен,хастар,пултаруллă.
Марийăн 16 мăнукĕ, вĕсен ачисем те ÿсеççĕ. Мария Миронова- Степанова
2001 çул 76 çула çитсе çĕре кĕнĕ. Ăна Канаш(Карасье Озеро) ялĕн масарне пытарнă. «Тирпее юратакан ĕçчен çынччĕ, инвалид мăшăрне те
8 ачине те тирпейлĕ, яка тумпа çÿрететчĕ,ырă кăмăллă, çынна яланах
пулăшма юратакан, çирĕп чун-чĕреллĕ,правур çынччĕ»,-тесе аса илет
паттăр хунямăшне Марийăна, кинĕ Чистай хулинче пурăнакан
Степанова Нина Иосифовна. Мария Григорьевнăн хаяр тăшманпа
çапăçса хăюлăх кăтартнăшăн Рокосовский генерал панă «Тав хучĕ» пул
нă. «За победу над Германией» орден, орден «Отечественной войны
2 степени» тата юбилейный медальсем пулнă.Чăваш Майни ĕмĕр
асра тытать хăйĕн паттăр хĕрне.
Мария-радистка.
1941- çулта Гитлерла Германи пирĕн Çĕршыв çине вăрă-хурахла тапăнсан
Алексеевски районĕнчи Чăваш Майни ялĕнчи пĕр çемьерен икĕ хĕр
Тăван Çĕршыва хÿтĕлеме вăрçа тухса кайнă:Бикулова Дария Алексеевна
1921 çулта çуралнăскер тата Бикулова Мария Алексеевна 1923 çулта
çуралса ÿснĕскерсем. Кунта сăмахăм пырать легендарлă хĕр-боец снайпер
Мария Бикулова-Кошкина çемйи çинчен.Асли Бикулова-Кошкина пулнă,
çемьере ăна Дария тесе чĕннĕ.Ÿссе çитсе паспорт илме кайсан унта
йăнăшпа Мария тесе çырса хунă (метрик-çуралнă хут пулман). Çапла вăл
вăрçăра Мария ятпа çÿренĕ. Кĕçĕн Мария иккĕре чухне вĕсен амăшĕ чирлесе вилнĕ.Ашшĕ, Бикулов Алексей тепре авланнă, вĕсен Люксапа(Александра) иккĕшин Коля, Павел тата Лиза çуралнă. Тарьепе
Марьене те хăй ачисемпе пĕр тан юратса ÿстернĕ. Вăрçăччен асли
Марье(Тарье) Ленинград хулинче ĕçлесе пурăннă. Кĕçĕн Мария Емелькино ялне Мельников Николая качча тухнă. Çамрăк мăшăр вăрçă
пуçлансан ытти пиншер Совет салтакĕсемпе юнашар Тăван Çĕршывшăн
хаяр тăшманпа сапăçма тухса кайнă. Мăшăрĕ, Н Мельников вăрçăра вилнĕ.
Мария вăрçă çулĕпе малалла утнă. Вăл Днепр çинчи çапăçу çинчен
каласа паратчĕ: «Днепр çинче питĕ вăйлă çапăçу пычĕ, Днепр шывĕ юн
тĕслĕ хĕп-хĕрлĕ пулчĕ, çавăнта хам сывă юлнинчен тĕлĕнеттĕм, апла киле
сывă таврăнăп-ха, тесе шутлаттăм»,- аса илетчĕ Мария тесе каласа парать
Чăваш Майнинче пурăнакан 85 çула çитнĕ
çывăх тăванĕ Бикулова Евдокия Ермолаевна.Мария вăрçă çулĕпе Прагăра,
Пудапештра тăшмана хÿтернĕ. Вăрçă пĕтсен çур çултан орденсемпе
медальсене тивĕçнĕ Мария килне таврăннă. Ÿсельел каччипе, фронтран
таврăннă Софонов Тимофейпа çемье çавăрнă. Вĕсем 5 ача ÿстернĕ.
Вĕсен 11 мăнукĕ. Асламăшне, кукамăшне ырăпа аса илеççĕ.
Мария Алексеевна Бикулова- Софонова Ÿсельел колхозĕнче вăй хунă.
Унăн ячĕ колхозăн ĕçчен çыннисемпе юнашар яланах « Хисеп хăми»
çинче пулнă. Ун çинчен Аксу енĕн паллă сăвăçи П.М. Гаврилов- Меречен
«Аксу ен хастарĕсем» кĕнекинче «Сăваплă чун» ятлă поэма çырнă.
Мария - вăрçă ветеранĕ 2008 çулта 85 çула çитсе çĕре кĕнĕ. Мария
Алексеевна Бикулова- Софонова хăюллă хĕр-салтак вăрçăра 2 – мĕш
Украина фронтĕнчи 85- мĕш батальонра Сывлăшри Çар фронтне сăнаса
штаба пĕлтерсе тăракан боец – радистка, разведчик, ефрейтор званийĕ пулнă. Вăл Тăван Çĕршыв тата Чăваш Майни ялĕн, Кив Ÿселĕн
мăнаçлăхĕ. Унăн сăваплă ячĕ умĕнче çĕре çити пуç таятпăр
Мария – снайпер.
Блокадăри Ленинградра диктор сасси янăраса кайнă: «Хулана хÿтĕлекенсене çĕнĕ çулпа саламлатăп! Хĕрÿллĕ салам чапа тухнă стрелоксене:Дьяченкона, Антонова, Мария Кошкинăна».Тăван
Çĕршыв паттăрсене пĕлсе тăнă. Марийăна тăшмансем те лайăх пĕлнĕ.
Кунсерен 5-6 фашиста тĕп тунă вăл. Тарăхса çитнĕ тăшман хăранă
унран. Нимĕçсене тĕл персе лектернĕшĕн дивизинче Марийăна орден
панине илтнĕ те вĕсем пирĕн еннелле кăшкăрнă: Машка- Кошкăна пурĕ
пĕр тытатпăр, ÿчĕ çинче çăлтăр касса кăларатпăр, тенĕ. Юмахри пек пат
тăр пулнă пирĕн Мария Бикулова- Кошкина. Пĕл пирĕннисене! Çук, тытайман ăна нимĕçсем, хулана та илеймен. «Нимĕçсем Ленинград хулине
мăйкăч тăхăнтартрĕç, юнпа пĕвенчĕ хула, нумай тÿсрĕ, анчах гранит евĕр
çирĕп шанчăкпа тапнă çынсен чĕрисем. Герой- хула таврашĕнче виççĕр
пин нимĕç салтакĕ вилнĕ, çĕр айĕнче- нимĕçсен хули»,- тесе çырнă çар журналисчĕ Илья Эренбург. Чăваш Майнинче çуралса ÿснĕ Мария Би кулова- Кошкинан та тÿпи пысăк çак çĕнтерÿре. 85 тăшмана леш тĕнчене ăсатнă вăл. Тăван Çĕршыва юратни, паттăрлăх, тÿсĕмлĕх витĕмĕпе тапнă унăн чĕри. Мария(Дарья-Таруç тесе чĕннĕ килте, ялта)
Бикулова-Кошкина Тутар енри Алексеевски районĕнчи Чăваш Майни
ялĕнче, 1921 çулта декабрĕн 21-мĕшĕнче çуралнă. Ялти пуçламăш шкулта,
Анат Кăтрата шкулĕнче вĕреннĕ. 14 çулта колхоз ĕçне кÿлĕннĕ. Ÿссе çитсен Ленинградри пысăк çуртсем тунă çĕрте маляр, штукатур, столяр
пулса ĕçленĕ. Вăрçă пуçлансан хăй ирĕкĕпе Хĕрлĕ Çар ретне тăнă. Мед
сестра пулса аманнисене вăрçă хирĕнчен илсе тухнă. Вăл снайперсен шку
лĕнче вĕреннĕ. Дивизинче пĕрмĕш хĕр- снайпер пулса тăнă. Тĕл перес
ăсталăха алла илнĕ.Çапăçу хирĕнче нумай çухату тÿснĕ: хĕрсем, юлташĕ
сем ÿксе юлнă. Мария хăй те темиçе хутчен аманнă, контузи пулнă.
Йывăр аманнă Марийăна вăрçă хирĕнчен развед.рота командирĕ ст.лейтенант Гаврилов йăтса тухнă. Бикулова- Кошкина ятне Тăван Çĕршывăн паттăр хĕрĕсемпе юнашар ылтăн саспаллисемпе çырса хунă.
«Хĕрлĕ çăлтăр» орденĕ(1943ç), «Орден славы 3 степени»(1944ç) паллăсемпе чысланă. Унăн мăшăрĕ вăрçăн малтанхи кунĕсенчех пуçхунă . Вăрçă
хыççăн Мария Мефодий Ткаличпа çемье çавăрнă. Вĕсем хĕрпе ывăл
ÿстернĕ. Вера хĕрĕпе мăнукĕ хулари архитекторсем. Амăшĕ, кукамăшĕ
хаяр тăшманпа çапăçнă хулари çуртсене тата илемлĕрех тăвасшăн.
Ывăлĕ Юрий Симферопольте. Мария- снайпер портретне паллă художник
В.А.Серов ÿкернĕ. Хĕр çĕлĕкпе, шурă кĕске кĕрĕкпе, аллинче снайпер
винтовки. Çав портрет Свердловск хулин музей залĕнче упранать.
Вăрçă хыççăн Мария Ленинградри Киров ячĕллĕ комбинатра ĕçленĕ.
Тăван ялне пĕрре мар килсе кайнă, анчах орденсене çакса çÿремен.
Мĕншĕн çакмастăн орденсене?- тесе ыйтсан:»Вăл орденсене мана çын
вĕлернĕшĕн панă»-тенĕ Мария Алесеевна Бикулова- Кошкина.
Вышкайсăр этемлĕх, çынлăх пытаннă çак сăмахсенче. Н.Дедушкин Çар
журналисчĕ «Тобой гордится Родина» статйинче унпа тĕл пулса калаçнине
çырать: «Залра вăрçă ветеранĕсем, çамрăксем, Мария Кошкина президиумра ларать. Пуху пĕтсен унпа калаçнă. Мария вырăсла, чăвашла,
тутарла лайăх калаçма пĕлнĕ. К.В.Ивановăн «Нарспи», Петĕр Хусанкайăн
«Таня» поэмăсем çинчен сăмах пуçарнă» Ялта ÿснĕ чăваш хĕрĕн чун
пуянлăхĕ, паттăрлăхĕ тĕлĕнтернĕ çыравçа.Вăл чĕре хушнипе хаяр тăшмана
хирĕç çапăçнă, вăрçăра медсестра, снайпер, разведчик пулнă. «Ленинградри
шăннă çĕр çийĕн çырма пек юн юхатчĕ»,- тесе каласа панине аса илет тăванĕ Евдокия Ермолаевна Бикулова. Мария Бикулова-Кошкина çинчен
çыравçăсем калавсемпе очерксем, сăвăсем çырнă. Майна ял советне 16 çул
ертсе пынă В.В.Горбунов «Мария – снайпер» аса илÿ статйи çырнă,
«Заря», «Сувар» хаçатсенче пичетленĕ. Ялти культура çурчĕн залĕнче
«Мария-снайпер» ятлă стенд çинче вуласа пĕлме пулать. Чăвашмайнисем
ăна астунине те калаççĕ. Вăрçă пĕтсен Бикулова- Кошкина ял хапхинчен
чăматанне пĕчĕк урапа çине хурса таврăннă, Аслă урампа пынă. Таруç акка вăрçăран таврăнать! тесе кăшкăрса ача-пăча ăна хирĕç чупнă, урапине туртма пулăшнă. Вăрçă паттăрĕсене тав тума сăмах та çитес çук.
Ĕмĕрсенче асра тытар вĕсене, вăрçă çинчен калаçу вĕçĕ-хĕррисĕр пултăр.
Чăваш Майни,
Лидия Угахина.